بقعه شیخ جبرائیل مربوط به سدهٔ ۱۰ ه‍.ق است و در شهرستان اردبیل ـ روستای کلخوران واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ با شمارهٔ ثبت ۶۵ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است

آرامگاه شیخ جبرائیل
نام	آرامگاه شیخ جبرائیل
کشور	ایران
استان	استان اردبیل
شهرستان	شهرستان اردبیل
اطلاعات اثر
کاربری	آرامگاه
اطلاعات ثبتی
شمارهٔ ثبت	۶۵
تاریخ ثبت ملی	۱۵ دی ۱۳۱۰

شیخ کلخوران در 3کیلومتری شهر اردبیل واقع شده (در حال حاضر به علت گستردگی شهر اردبیل به یکی از محله‌های آن تبدیل گشته)این آبادی از دیر باز به علّت وجودآرامگاه جد سلاطین صفوی در آن مورد توجه بوده که ازنظرآبادانی باشهراردبیل رقابت داشته ومهاجرپذیربوده وعده ای از علمای طالقان وجبل عامل لبنان و اهالی خیاو مهاجرت ودرآن سکونت گزیدند لیکن براثرتوسعه اردبیل متصرفات آن ضمیمه اردبیل وهمانند ادغام شهرری درتهران جزو محلات قسمت شمالی اردبیل محسوب شده ومرکزیت دهستان کلخوران راداراست.

بزرگترین مجموعه تاریخی کلخوران شیخ آرامگاه امین‌الدین جبرائیل است، که به پدرشیخ صفی‌الدین اسحق، جد سلاطین صفوی تعلق دارد و در نیمه اوّل قرن دهم هـ.ق احداث شده است.

شناسنامه بقعه شیخ امین الدین جبرائیل صفوی:

1- نام مکان: بقعه شیخ امین الدین جبراییل 2- نوع اثر: تاریخی 3- دوره تاریخی ساخت، تشکیل و بوجود آمدن آن: بقعه کلخوران، آرامگاه پدر شیخ صفی‌الدین اسحق اردبیلی جد سلاطین صفوی است و در روستای کلخوران در سه کیلومتری اردبیل واقع شده‌است. روستای کلخوران نیز گاه به نام این بقعه «کلخوران شیخ» خوانده می‌شود. بنای بقعه مربوط به اوایل قرن دهم هجری قمری است.

این بنا در محوطه مشجری به ابعاد ۱۵۰ در ۲۰۰ متر قرار دارد که مقبره سید امین‌الدین جبراییل به صورت یک هشت ضلعی در وسط باغ قرار گرفته‌است. قسمتی از نمای پاکار بنا از سنگهای منتظم ساخته شده که روی آنها دیوارهای جانبی بقعه از آجر بنا شده‌است. بیرون بقعه با تزیینات کاشی به صورت تلفیقی کار شده‌است. سقف این بقعه مسطح است که در وسط آن گنبد آجری به نسبت بزرگی قرار دارد. در ورودی بقعه یک ایوان قرار گرفته که دارای تذهیب کاشی است. 4- وضعیت امکانات و تسهیلات تفریحی و گردشگری و ... : این مکان دارای محوطه ای است که در آن گلکاری و تزیین صورت گرفته و همین به فضای این مکان جلوه دیگری بخشیده است. بازدید از خود بنا و بناهای کنار آن و همچنین مقابر افراد مشهور و معروف نیز از جمله دیدنیهای آن می باشد. 5- توضیح در خصوص معرفی مکان: این بنا شامل دیوار گلی بلند، مقبره امین الدین جبراییل، مقبره عوض الخواص بن فیروزشاه زرین کلاه، مقبرهسید محمد الاعرابی، بقعه سید حمزه، مقابر داخل محوطه بقعه، مقابر خارج از محوطه بقعه می باشند.طرح بنای امین الدین جبرائیل به شکل مستطیل است که یک ذوزنقه برابر ساق به ضلع شمالی از آن چسبیده و آن را به صورت شش ضلعی در آورده است. ابعاد بنا 8/14 ‍× 24 متر از شمال به جنوب می باشد. ساق ها و قاعده های کوچک ذوزنقه، پهنای سه طاق ایوان مدخل رواق را تشکیل می دهند. در ازاره مدخل ورودی کاشی کاری شده و بالای آن یک بیت شعرنوشته شده است. بالای درب ورودی، تصویر یک شیر و یک پلنگ در دو سوی پنجره نقاشی شده و هر یک با یک زنجیره بسته شده اند، و نشان از سبک و سیاق منسوب به دوره صفوی و اوایل سده یازدهم هجری دارند. طاق ایوان ساده است، اما طاق های دو سوی آن دارای گچبری و مقرنس کاری است.رواق، بنایی است مستطیل شکل که با طاق ضربی آجری پوشیده شده و دو سوی خاوری و باختری آن نیز، دو خواجه نشین منظم ساخته شده است که طاق ضربی آجری دارد. سقف رواق و خواجه نشین ها گچبری است، و با رنگ های آبی و طلایی و با اسلیمی های ساده و توریقی و گل های شاه عباسی نقاشی شده اند. ازاره رواق، با کاشی معرق و در برخی قسمت ها با کاشی های هشت ضلعی منظم فرش شده و حد فاصل چهار کاشی، با مربع های کوچک پوشیده شده است. رواق مقبره از نظر تزیینات و رنگ، ملایم و هماهنگ می باشد. ازاره کاشی کاری، مجمموعه گچبری و نقاشی سقف و دیوارها را که در عین سادگی از تنوع شگفت از جهت طرح های مختلف برخوردار است در بر گرفته و فضایی مناسب را برای زایران فرآهم آورده است.در این میان، در چوبی مقبره که خود یکی از آثار بسیار ارزنده و جالب هنری می باشد، بر جای مانده است. روی این در،منبت کاری های چشمگیر بر اساس تقسیم بندی هندسی کار شده و اشعار گوناگون در قسمت های مختلف آن برجسته کاری شده است. پس از آن که از این در چوبی، وارد مقبره می شویم، اتاقی به شکل مربع با چهار رواق قرار دارد که همه آن ها مانند راهرو، ضربی آجری بوده و از داخل، گچ بری ومقرنس کاری شده است. همه سطوح آن در بدنه دیوار و سقف، با اسلیمی های مختلف و ترنج ها و شاه عباسی ها نقاشی شده اند.آخرین تعمیرات ومرمت کاری در این قسمت مقبره به سال 1030 هجری قمری مربوط می باشد و طاهر بن سلطان محمد نقاش، آن را انجام داده است. در متن بقعه مقبره، صندوق ساده شیخ جبراییل قرار گرفته که ابعاد آن 50/1× 2×3 متر است. در بدنه دیوارهای بقعه، لوحه ای کمربندی از کلام خدا گچبری شده است. در دو سوی شاه نشین جنوبی مقبره، دو اتاق شش ضلعی به قطر 30/3 متر و اضلاع 25/1 متر ساخته شده است که از ویژگی های معماری مانند طاقچه بندی دیوارها، مقرنس کاری سقف، گچبری و نقاشی های سطوح گوناگون اتاق ها برخوردار است. این اتاق ها مجموعه ای از انواع اسلیمی ها و ترکیبی از رنگ های سبز، آبی خاکستری، قهوه ای، قرمز، فیروزه ای در متن ها و صورتی، سفید و طلایی بر گل ها و اسلیمی ها است.^[۱]

آثار تاریخی دیگر:

• پل كلخوران، كه بر روی رودخانه‌ای كه از مركز روستای كلخوران عبور می‌كند، احداث شده است. بنای این پل سه دهنه به دوره صفویه مربوط است.

• آرامگاه امین‌الدین جبرائیل، كه به پدر شیخ صفی‌الدین اسحق، جد سلاطین صفوی تعلق دارد و در نیمه‌ اوّل قرن دهم هـ.ق احداث شده است.

مسجدجامع شیخ کلخوران منسوب به عهد قاجار.

بقاع متبرکه سیدحمزه ازاولاد امام موسی کاظم ع در محوطه حیاط شیخ امین الدین درکلخوران شیخ وسیدصدرالدین دراراضی قدیم کلخوران که اکنون به علت توسعه اردبیل درآن واقع گردیده است.

مقابر سیدمحمداعرابی وسیدقطب الدین وسیدغنی اردبیلی درمحوطه حیاط شیخ امین الدین.

ساختمان اولین مدرسه کلخوران منضم به حیاط بقعه که اکنون به میهمانسراتبدیل شده است.

توابع دهستان کلخوران: کلخوران شیخ ومحدوده جغراقیایی فعلی آن:

هیأت وزیران در جلسه مورخ 1366.2.2 بنا به پيشنهاد شماره 11389.1.5.53 مورخ 1365.12.12 وزارت كشور به استناد ماده 13 قانون تعاريف و ضوابط‌تقسيمات كشوري مصوب تير ماه سال 1362 مجلس شوراي اسلامي در اجراي ماده 3 قانون مزبور و تبصره‌هاي ذيل آن و ماده 31 آيين‌نامه اجراي قانون مذكرتصويب نمودند.

براساس این مصوبه دهستان کلخوران علیا(کلخوران شیخ)شامل روستاها، مزارع و مكانها در محدوده جغرافيايي معين مطابق با كروكي و نقشه1.250.000 ضميمه كه ممهور به مهر دفتر هيأت وزيران است به شرح زير ايجاد و تشكيل گردید:

دهستان كلخوران:

به مركزيت كلخوران شيخ (كلخوران عليا) مشتمل بر 13 روستا، مزرعه و مكان به اسامي زير: 1 - كلخوران شيخ (كلخوران عليا)، 2 - انزاب عليا، 3 - کرکرق، 4 - گيلانده، 5 - تازهكند شريف‌آباد، 6 - ساميان، 7 - مرغداري امين، 8 - صومعه (صوما)، 9- اردي، 10 - قره‌لر، 11 - سلطان‌آباد، 12 - تازهكند رضاآباد13-آقجه کند.